FERTİLİTENİN ARTTIRILMASI

Doğum sonrası laktasyondaki ineklerin zamanında tohumlanması gebelik sağlanması için ilk adımdır. Başarılı bir yetiştiricilik programı, ineklerin laktasyonun en verimli döneminde geçirdikleri zamanı en üst düzeye çıkararak karınızı arttırır. Laktasyonun sonuna gelmiş gebe olmayan ineklerin sayısını azaltmak için, birçok yetiştirici inekleri doğumdan sonraki 40 ile 50. Günde tohumlamaya başlar. Bu problem yaratabilir çünkü doğumdan sonra çok erken gebe kalan hayvanlar laktasyonda daha az zaman geçirir; bu nedenle laktasyon sonunda geç gebe kalan hayvanlar kadar maliyetli olabilir. Bu makalede kızgınlık görülmeyen dönemdeki stratejilerde dahil, gönüllü bekleme sürecinin sonunda veya sonuna yakın zamanlarda daha fazla ineği tohumlama yöntemlerini tartışacağız.

Kızgınlık Tespiti

Maalesef, bütün kızgınlık dönemlerinin %50’den azı ortalama Amerikan süt çiftliklerinde düzgün olarak  tespit edilmemektedir. Laktasyondaki süt sürülerinin kızgınlık tespit oranları orta batı kesimde yüzde 5 ile 60 arasında ortalama yüzde 35 ile 40 olarak değişmektedir. Kızgınlık tespitindeki bu yetersizlik ilk tohumlama için yalnızca gönüllü bekleme süresini uzatmakla kalmaz ayrıca tohumlamalar arasındaki ortalama süreyi de 40 ile 50 gün arasında uzatır. Hizmet süresi 21 günlük süreç boyunca tohumlanan nitelikli ineklerin yüzdesidir. Suni tohumlama yapan sürelerde, bu hizmet süresi direk olarak kızgınlık yeterliliğini yansıtır çünkü inek tohumlama yapılmadan önce kızgınlık göstermelidir. Hizmet süresi gebe kalma oranıyla gebelik oranını belirlemek için etkileşim içindedir.

Birçok süt çiftliği yöneticisi gebelik oranını geliştirmeye odaklıdır; ancak çiftlikler arasındaki ortalama açık günlerdeki 3’ten fazla sapmalar hizmet süresindeki değişiklikler gibi gebelik oranlarına da bağlıdır. Hizmet süresini geliştiren yönetim stratejileri sütçü işletmenin karı ile örüntülüdür.

Hizmet Süresini Etkileyen Faktörler

Hizmet süresi kızgınlık tespiti yeterliliğinin arttırılmasıyla geliştirilebilir. Çiftlik personelinin kızgınlık davranışlarını doğru olarak tespit etmesi temeldir. Sürüden bir başka ineğin üstüne çıkması verimli dönemin en iyi göstergesidir. Daha eski çalışmalar süt hayvanlarında ortalama kızgınlık davranışı süresini yaklaşık 18 saat olarak belirtir; ancak en son araştırmalar ineklerin daha kısa sürede kızgınlık gösterdiğini ortaya koyuyor. Laktasyondaki ineklerin kızgınlık davranışları şu anda 7,1 ile 9,5 saat arasında tahmin ediliyor. Bir çalışmada ineklerin dörtte biri düşük şiddette (saatte <1,5 ayaktaki hareketler) ve kısa süreli (yedi saatten daha az) olarak sınıflandırılır.

Yüksek verimli ineklerin düşük verimli ineklere kıyasla daha kısa kızgınlık süresi gösterdiği rapor edilmiştir. Bu kısa süre nedeniyle, görünen kızgınlık tespiti, yeterli sonuç sağlanması için gün içinde eşit aralıklarla üç, dört 20’şer dakikalık zamanlarda yönetilmelidir. Kızgınlık
davranışları, hastalık, ayak bacak problemleri ve beslenme yetersizliği veya sağlık problemlerine bağlı yumurtlamama gibi belirli psikolojik faktörler nedeniyle azalabilir.

Sıcak stresi veya kötü altlık gibi çevresel faktörler de kızgınlık davranışlarını azaltabilir ve araştırmalar beton zeminlere kıyasla çamurlu zeminlerde atlama hareketlerinde önemli artışlar sağlandığını göstermektedir.

Hizmet Süresini Geliştirme Stratejileri

Doğum yapılan zamandan bir ineğin ilk suni tohumlama hizmetini almasına hazır olana kadarki süreye gönüllü bekleme süresi (VWP) olarak tanımlanır. İsminden de belli olduğu gibi, bu süreç
gönüllüdür (bir yönetim kararı) ve geleneksel olarak birçok çiftlikte 40 ile 70 gün arasında değişir. Maalesef, birçok ineğin ilk tohumlamaları 100 gün süt verene kadar yapılamıyor. İlk doğum sonrası suni
tohumlama hizmeti eşsiz bir olanak sunar çünkü bütün inekler daha önce sağlanan gebeliği kaybetme riski olmadan PGF2∞ (prostaglandin) ile hormonal senkronizasyon sistemlerinin kullanılmasına olanak veren o zamandaki gebelik durumu – gebe olmama – bilgisine sahiptir.

İlk suni tohumlama hizmetini alacak ineklerin programlanmasının faydalarını örneklemek için, ilk suni tohumlamalarını başlatmak için farklı stratejiler geliştiren Wisconsin’deki iki farklı çiftliğin gebelik verilerini kıyaslayalım (Şekil 1). Her iki grafik içinde, ilk tohumlamadaki süt verim günü (DIM) dikey eksende grafiklendirildi ve yenilenme günü (veya zamanı) yatay eksende gösterildi. Her kare sürü içerisindeki bir ineği temsil eder ve koyu çizgi 100 DIM’de dikey olarak çizilmiştir. İlk suni tohumlaması 100 DIM’den önce yapılan inekler koyu çizginin altına düşerken, 100 DIM’den sonra ilk tohumlaması yapılanlar üstünde kalır. Şekil 1’deki üst grafik ilk suni tohumlamasını görsel kızgınlık tespitine dayalı
olarak alan sürülerin şemasını gösterirken, alttaki grafik zamanlanmış suni tohumlama için hormonal protokollerin kullanıldığı sürülerdeki ineklerin şemasını gösterir.

Üstteki grafikte ineklerin neredeyse üçte biri ilk suni tohumlamalarından önce 100 DIM’yi geçmiştir. Açıkça görülüyor ki bu ineklerin hiç birinin 100 DIM’den önce gebe kalma şansı yoktur çünkü henüz tohumlanmamışlardır. Eğer üstteki grafik sizin sürünüzdeki ilk tohumlamaları yansıtıyorsa, ilk doğum sonrası suni
tohumlamanızı başlatmak için kontrollü bir yetiştiricilik programı kullanmayı denemelisiniz. Ovsynch® veya Presynch/ Ovsynch® gibi bir senkronizasyon protokolü bütün ineklerin VWP sonunda veya sonuna
yakın zamanlarda gebe kalma “riskiyle” karşı karşıya bırakır.

VWP sonu bütün sürü için ilk tohumlama hizmetinde ortalama güne neredeyse eşittir. Elbette ki bütün inekler ilk suni tohumlamada gebe kalmayacaktır; hormonal yetiştiricilik programları, gebe kalma oranını değil, hizmet oranını arttırarak gebelik oranını yükseltir.

Şekil 1 ilk doğum sonrası suni tohumlama hizmetini başlatmak için iki uç noktayı gösterir. Birçok çiftlik, ineklerin VWP’den sonra bir süre kızgınlıkta kalmasına göre suni tohumlama yapıldığı karışık yaklaşımlar
benimserler. Önceden tespit edilen DIM ile tohumlanan herhangi bir inek daha sonra belirli zamana bağlı suni tohumlama için kontrollü
yetiştiricilik programına  kaydedilir.

Anovuler İnekler

Son çalışmalar doğum sonrası ineklerin yüzde 20 ile 30’unun 50 ile 75 DIM arasında anovulasyon (yumurtlama döngüsü olmadığı) olduğunu
gösteriyor. Yüksek verimli süt ineklerinde anovulasyon ovulasyon büyüklüğü ile değil foliküllerin geçmişteki dönüşümleri ve büyük kistlerle sonuçlanan ovulasyon büyüklüğünden fazla folikül büyümesi ile şekillenir, ancak statik ovaryumların yeri bu çalışmalarda nadiren belirtilmiştir. Yüksek anovulasyon oranları en iyi kızgınlık tespit programlarına rağmen düşük hizmet süresine katılır, çünkü inekler davranışsal kızgınlık göstermezler.

Bir çalışmada, orta batı sürülerinden 633 laktasyondaki sütçü inek kızgınlık döneminin herhangi bir aşamasında Ovsynch® or Ovsynch® ve CIDR® aldılar. İlk GnRH (Genadotrophin Releasing
Hormone) zamanındaki döngü durumunu ve PGF2∞ (yüksek veya düşük
progesteron) zamanındaki durumu belirlemek için aşağıdaki tarihlerde
progesterone ölçümleri yapmak amacıyla kan örnekleri alındı.

Kan Örnekleri:
 X İlk GnRH* enjeksiyonundan ilk on gün önce
 İlk GnRH enjeksiyonunda
 CIDR çıkarılmasında
 PGF2∞ enjeksiyonunda
 PGF2∞ PGF enjeksiyonundan 36 saat sonra

Bu ineklerin neredeyse %29’u anovular olarak sınıflandırıldı. Ovsynch®süresince CIDR®alan inekler CIDR® almayan anovular ineklere göre (%22) zamanlı bir tohumlama programından 56 gün sonra daha yüksek gebelik başarısı sağlamıştır
(%36).

Başka bir çalışmada, 316 süt veren Holstein anovular durumları için değerlendirildi veya Ovsynch®kullanıldı ya da ilk doğum sonrası suni tohumlama için görsel kızgınlık tespitine tabi tutuldu. Haftalık ultrason ve kan örnekleri anovular inekleri sınıflandırdı ve en büyük folikülün dia metresini ölçtü. Anovular inekler 122 birinci
laktasyondaki ineğin %28’ini ve 194 ikinci laktasyondaki ineğin%15’ini içermekteydi. 64 anovular ineğin %20si kistik kabul edilebilecek > 25 mm ölçüsünde foliküllere sahipken, %58i 15 ile 24 mm foliküllere ve %22si 9 ile 14 mm foliküllere sahipti.
Laktasyondaki ineklerin %20si 60 günlük doğum sonrası döngüde olmamasına rağmen, neredeyse bütün inekler Ovsynch® ikinci GnRH enjeksiyonundan sonra yumurtladı. Anovular inekler, tespit edilen kızgınlıktan veya Ovsynch® sonrasında aşılanmış olan ovular ineklerden daha düşük gebelik sağladılar. Ayrıca anovulasyon ve vücut kondisyon skoru arasında (BCS) zamanlanmış bir suni tohumlamada güçlü bir negatif ilişki vardı.

Özetle

Progesteron dönüşümünü arttıran tedaviler GnRH/LH (Lutealizing Hormone) arttırarak ve foliküler gelişimin son evrelerine izin vererek veya estradiolün pozitif geri dönüş etkilerine hipotalamik duyarlılığı ayarlayarak anovüler ineklerin tedavisini sağlayabilir. Bir CIDR cihazını Ovysynch ile birleştirmek gönüllü bekleme süresinin
sonunda anovüler olan laktasyondaki sütçü inekler için en iyi strateji olabilir.
Ayrıca, doğum sonrası
ineklerde vücut kondisyon
skorunu arttırmak için
besleme yönetimi sürüdeki
genel anovülasyon
durumunu azaltabilir.