Yaz Sıcaklarında İneklerin Gebe Kalma Başarısını Arttırmak

Sıcak Stresi: Yalnızca Güneydekiler İçin Değil

Sütçü ineklerinize yakıt alıp (yem) bunu süte dönüştüren bir fabrika gözüyle bakın. Yemdeki bütün enerji süte dönüşmez – çoğunluğu ısıya dönüşür.
Normal vücut sıcaklığını korumak için inek bu ısıyı çevresine yaymalıdır. Ne kadar çok süt üretirse, o kadar çok ısı kaybetmek zorunda kalır. Yüksek nem ve yoğun güneş radyasyonu ısı kaybı problemine yol açar. İnek vücut sıcaklığını ayarlayamadığı zaman, aldığı besin azalır, süt verimi ve üreme düşer.

Artan süt veriminden dolayı, sıcak stresi yalnızca güneyin sorunu olmamaya başladı. Yüksek verimli ineklerde yüksek vücut sıcaklığına neden olan 27 derecedeki hava sıcaklıklarında bile, Amerika ve Kanada’daki ineklerin çoğu düşük süt verimi ve üremeye neden
olacak sıcak stresinin etkilerini yaşamaktadır.

Kızgınlık Tespitinde, Fertilitede Düşüş

Tıpkı insanlar gibi, sıcak stresindeki bir inek fiziksel aktiviteyi en aza indirir. Artı, kızgınlık göstergeleri daha az belirginleşir. Kızgınlık hareketlerinin gösterilmesine sebep olan östrojen hormonunun üretilmesi de sıcak stresi ile azalabilir. Florida’da yapılan bir araştırmaya göre, sürü sahipleri tarafından kaçırılan kızgınlık periyotlarının tahmini yüzdesi serin aylara kıyasla sıcak aylarda %40 oranında artarak %75-80’i bulur.
Kızgınlık tespit edilse bile, sıcak stresinden dolayı vücut sıcaklığı yükselmiş bir ineğin tohumlamadan sonra gebe kalması mümkün değildir. İnek kızgınlık stresine karşılık olarak yumurtalığın ve tohumlamayı takiben embriyonun zararına yol açan psikolojik değişimlerden geçer. Sıcak stresinden kaynaklanan fertilitedeki düşüşün büyüklüğü oldukça önemli olabilir. Güney Florida’da yaz aylarında %10’dan daha az gebelik başarısı oldukça yaygındır.

Şekil 1. İnekleri serinletmek için kullanılan barınak teknikleri. Saat yönünde üst soldakiler gölge çadırı altıdaki inekler, tünel havalandırmalı bir ahır, serinleme havuzunun tadını çıkaran inekler, fan ve su püskürtme ile.

Sıcak Stresi Sizin İşleyişinizi Etkiliyor mu?

Fertilitedeki sezonluk değişimlerin sürü kayıtlarının incelenmesi sıcak stresinin bir problem olup olmadığını gösterir. Sıcak stresini belirlemenin bir başka yolu seçilen ineklerin rektal sıcaklığını ölçmektir – vücut sıcaklığı ne kadar yüksek olursa, fertilitede o kadar fazla düşüş beklenebilir. İneğin normal vücut sıcaklığı 38.5 derece civarındadır. Vücut sıcaklığındaki her 0.12 derecelik artışın gebelik oranında %12.8 düşüşe neden olduğu tahmin edilmektedir. Öğleden sonra 39 derece yada daha yüksek rektal sıcaklığa sahip bir ineğin sıcak stresinde olma eğiliminde olduğunu düşünebiliriz (eğer mastit ya da başka bir hastalığı yoksa). İneklerin Serinletilmesi sıcak stresinin etkilerini en aza indirmenin bir yolu kızgınlık stresini hafifleten barınakların sağlanmasıdır. Bu pahalı olabilir. Sıcak stresini azaltmak için hangi barınağın ne seviyede kullanılacağı coğrafik konuma ve kızgınlık stresinin boyutuna bağlıdır.
Özel barınak sistemleri için interneti araştırın. Serin hava sağlamak için en basit yapılar gölge yapılarıdır. Bunlar, gölge bezi ya da daha daimi yapılar kullanılmasına bağlı olarak pahalı olmayan düzenlerdir. Eğer sıcak stresi orta dereceli veya fazla ise gölge kendi başına vücut sıcaklığının yükselmesini engellemekte etkili değildir. İnekleri serinletmekte kullanılan yaygın ve oldukça etkili bir sistem açık ahır
veya su püskürtmeli ve fanlı serbest ahırdır. Tünel havalandırmalı çiftliklerde hava bir uçtaki dış fanlar bankosu ile alçak tepeli ahırlar boyunca aktarılır. Tünel havalandırmalı çiftlikler alçak çatılı ve kapalı kenarlıdır. Sislendiricilerin de olması, hava ahır boyunca hareket ederken buharlı serinlik sağlayabilir.
Tünel çiftlik sıcak stresi etkilerinin çok az saptandığı pahalı bir kurulumdur. Yetiştiricilerin tecrübelerine ve bazı deneysel çalışmalara
dayalı olarak var olan bilgiler tünel havalandırmanın inekleri serin tutmak için etkili bir yöntem olduğuna dair olumlu bir veri sağlar.

Sıcak stresindeki inekler gönüllü olarak kendilerini suya daldırırlar, dolayısıyla serinleme göletleri bunu yapabilmeleri için bazen kullanılır. Serinleme göletleri ineğin vücut ısısını hızlıca düşürür. Yapay olarak
inşa edilen bu göletler çoğunlukla temiz suyun havuzda devamlı olarak
hareket ettirilmesiyle yapılır. Havuzdaki ineklerde mastitin artmasına dair çok az delil vardır ancak sudaki bakteri sayısının fazla olabileceğini ve problem potansiyelinin var olduğunun farkında olun.

Üremeyi Arttırmak İçin Yönetimsel Stratejiler

Kendiliğinden serinlemek üreme üzerinde sıcak stresinin etkilerinin önüne geçmek için yeterli değildir. Çok iyi yönetilen, gelişmiş
serinletme sistemlerinin olduğu çiftliklerde bile, yaz süresince üreme fonksiyonu düşüş gösterebilir.

Kızgınlık tespit araçlarının bir kızgınlık tespit programıyla birleştirilmesi sıcak stresinin kontrol edilmesinde üretim performansını geliştirebilir. Florida’da yapılan bir araştırmada, prostaglandin kullanılan bir kızgınlık senkronizasyonundan sonra
kızgınlığı tespit edilen ineklerin yüzdesi yalnızca görülen tespite dayalı olarak %26 iken kuyruk tebeşiri ile birleştirilen görsel tespitler %43’tür.

Ovsynch® Zamanlanmış suni tohumlama programları kızgınlık tespitinde sıcak stresini tamamen yok edebilir inekler kızgınlığı
beklenmeden belirli bir zamanda tohumlanır. Florida’daki bir sürüde 70
günlük bekleme sürecinden sonra, doğum sonrası 90 günlük süreçte gebe hayvanların oranı ilk tohumlamaları Ovsynch kullanılarak zamanlı bir program ile yapılan ineklerde yüzde 16.6 iken yalnızca görsel tespite dayalı olarak tohumlanan ineklerde %9.8’dir. Zamanlanmış suni
tohumlama programlarının faydaları vardır çünkü daha fazla inek tohumlanır – zamanlanmış suni tohumlama sıcak stresini gebelik oranının aleyhine dönüştürmez. Eğer zamanlanmış suni tohumlamayı takiben gebelik oranı çok düşükse, zamanlanmış suni tohumlanmanın faydaları fark edilmeyebilir. Maalesef, suni tohumlama yapılan ineklerin fertilitesini geliştirmek için özel bir tedavi yoktur. Sıcak stresi hasarı geri dönüştürülemeyen kusurlu yumurta oluşumuna sebep verir. Eğer yumurta sıcak stresinden kaçıp döllense bile, embriyo gebeliği 3 ila 5 gününe kadar yüksek vücut sıcaklığından kaynaklanan hasara duyarlıdır.

Embriyo transferi ile, sıcak stresinin yumurta üzerindeki etkisi engellenir çünkü transfer edilen embriyolar, embriyoların büyümesi için yeterli kalitede yumurtalardan elde edilirler. Embriyolar yılın daha serin aylarında, yumurta sıcaktan zarar görmeye açık değilken üretilebilir ve yaz aylarında transfer edilmek için dondurulabilir. Embriyo üzerinde sıcak stresinin etkilerinin önüne geçilir çünkü embriyolar gebeliğin
7 veya 8. gününde transfer edilir. Embriyo transferi kullanılarak sıcak stresindeki ineklerde gebelik oranının artışını gösteren iki deneyin sonuçları Şekil 2’de verilmiştir.

Embriyo transferindeki en temel sınırlama maliyetidir. Birden fazla ovülasyonla üretilen embriyolar pahalı olabilir. Suni ortamda döllenenler daha ucuzdur.

Suni ortamda üretilen embriyoların bir sınırlaması dondurulduklarında hayatta kalamamalarıdır. Ancak, suni tohumlamaya kıyasla gebelik oranındaki artışlar embriyoların canlı transfer edilmesini gerektirir (Şekil 2’deki son iki sütunu kıyaslayın).

Şekil 2. Sıcak stresi süresince embriyo transferi gebelik başarısını arttırabilir. Yukarıda verilenler Florida yazında sağlanan iki araştırmanın sonuçlarıdır. Turuncu sütunlar suni tohumlama ile tohumlanan ineklere kıyasla superovülasyon ile üretilen canlı embriyolardan sağlanan gebelik oranlarını kıyaslayan bir çalışmanın
sonuçlarını gösterir (Putney et al., Theriogenology 1989; 31: 765-778). Kahverengi sütunlar Ovsynch uygulanan ve sonrasında zamanlı tohumlama ya da belirli bir zamanda embriyo transfer edilen inekler üzerinde yapılan bir çalışmayı gösterir. (AI-Katanani et al., Theriogenology 2002: 58: 171-182). Embriyolar yapay
dölleme ile üretildi.